کشور ما در حال حاضر، حجم قابل توجهی از تجهیزات آزمایشگاهی را در اقصی نقاط خود در اختیار دارد. کم‌تر مجموعه‌ای اعم از دانشگاه، مرکز علمی تحقیقاتی و یا پژوهشگاه، خصوصی یا دولتی، فرقی ندارد، وجود دارد که دستگاهی آزمایشگاهی را خریداری نکرده‌باشد و مورد استفاده قرار ندهد. اما شاید مهم‌ترین موضوعی که در این استفاده وجود دارد، فرهنگ بهره‌مندی برای مدیریت بهتر داشته‌هایمان در حوزه تجهیزات و توانمندی‌های آزمایشگاهی است.
اما در این میان، مهم‌ترین مؤلفه‌های برخوردار بودن از یک شبکه توانمند و مجهز از آزمایشگاه‌ها که بتواند نیازی از نیازهای تحقیقاتی کشور را برطرف کند، چگونگی ارائه خدمات آزمایشگاهی، چگونگی برخورد با مشتری، چگونگی مدیریت بودجه‌ی تجهیز آزمایشگاه‌ها، نگهداری و مراقبت از تجهیزات به نحو مطلوب، قراردادن سیاست‌ها و برنامه‌ها بر مبنای تکمیل توانمندی‌ها و مهم‌تر از همه، جلوگیری از خریدهای موازی است که همگی نیازمند فرهنگ‌سازی بوده و در صدر آنها می‌بایست ضرورت این‌که نیازی نیست از هر دستگاه در تمامی آزمایشگاه ها داشته باشیم، ترویج و نهادینه شود.
هر منطقه‌ای از گستره کشورمان به فراخور شرایط و توانمندی‌هایش، دستگاه‌های آزمایشگاهی خاص خود را طلب می‌کند و توزیع متناسب تجهیزات، می‌تواند پاسخ‌گوی همه مشتریان باشد. دستگاه‌هایی با هزینه‌های هنگفت توسط مجموعه‌ها خریداری می‌گردد ولی میزان استفاده‌ای که از دستگاه می‌شود، حتی هزینه نگهداری آن دستگاه را هم پوشش نمی‌دهد.
اما در این میان، مهم‌ترین مؤلفه‌های برخوردار بودن از یک شبکه توانمند و مجهز از آزمایشگاه‌ها که بتواند نیازی از نیازهای تحقیقاتی کشور را برطرف کند، چگونگی ارائه خدمات آزمایشگاهی، چگونگی برخورد با مشتری، چگونگی مدیریت بودجه‌ی تجهیز آزمایشگاه‌ها، نگهداری و مراقبت از تجهیزات به نحو مطلوب، قراردادن سیاست‌ها و برنامه‌ها بر مبنای تکمیل توانمندی‌ها و مهم‌تر از همه، جلوگیری از خریدهای موازی است که همگی نیازمند فرهنگ‌سازی بوده و در صدر آنها می‌بایست ضرورت این‌که نیازی نیست از هر دستگاه در تمامی آزمایشگاه ها داشته باشیم، ترویج و نهادینه شود.
هر منطقه‌ای از گستره کشورمان به فراخور شرایط و توانمندی‌هایش، دستگاه‌های آزمایشگاهی خاص خود را طلب می‌کند و توزیع متناسب تجهیزات، می‌تواند پاسخ‌گوی همه مشتریان باشد. دستگاه‌هایی با هزینه‌های هنگفت توسط مجموعه‌ها خریداری می‌گردد ولی میزان استفاده‌ای که از دستگاه می‌شود، حتی هزینه نگهداری آن دستگاه را هم پوشش نمی‌دهد.
فرهنگ اعتماد به تولید داخلی را بارور کنیم
فرهنگ اعتماد به محصولات داخلی موضوع مهمی است که باید مورد توجه قرار بگیرد. نمایشگاهی با رویکرد ارائه توانمندی‌های کشورمان در حوزه تولید تجهیزات آزمایشگاهی که همه‌ساله به همت معاونت علمی، برگزار می‌شود و یک تیم توانمند و حرفه‌ای در پس این نمایشگاه فعالیت می‌کنند، نباید فراموش شود. این تیم با بررسی و گزینش برترین تجهیزات آزمایشگاهی ساخت فناوران ایرانی، آنها را در معرض مخاطبان قرار می‌دهند.
معاونت علمی و فناوری، با حمایت‌های متنوعی که در این نمایشگاه ارائه می‌دهد، تلاش می‌کند تا فرهنگ توجه به تولیدات آزمایشگاهی ساخت متخصصان کشورمان را نهادینه کند. اما هنوز برخی از محققان و اساتید ما باور و اعتماد کافی به توانمندی داخلی ندارند. هنوز به این باور نرسیده‌اند، دستگاهی که توسط هم‌وطنشان ساخته شده و قیمتی به مراتب پایین‌تر نسبت به نمونه مشابه وارداتی دارد، می‌تواند به خوبی پاسخ‌گوی نیاز آنان باشد. قطعا این موضوع نیازمند توجه بیش‌تری است و می‌بایست اعتماد به محصول داخلی به یک ضرورت بدل شود.
مشتری تجهیزات آزمایشگاهی، باید بیاموزد که درخواست‌ها و توقعاتش را به سازنده داخلی بگوید و زمینه رشد و رفع نواقص را برای وی فراهم کند. ممکن است برخی امکاناتی که از دستگاه خارجی انتظار می‌رود وجود نداشته باشد، ولی اگر این نیاز به سازنده انتقال یابد، می‌تواند انگیزه ارتقا و ساخت را در تولید کننده ایجاد کند و همه از این موضوع منتفع شوند. باید بتوانیم سال آینده روی این موضوع بیش‌تر کار کنیم.
شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی نیز تلاش می‌کند، همین مسیر را فراروی خود قرار داده و با اعمال سیاست‌های تشویقی و حمایتی توجه‌ها را به سوی این موضوع جلب کند. به طور مثال در نشست مدیران یا بازدیدهایی که از آزمایشگاه‌ها به صورت اختصاصی انجام می‌شود، سعی می کنیم یک یک این موضوعات را مطرح کرده تا زمینه جلب اعتماد مدیران به تولید داخلی را فراهم کنیم.
تخصصی‌سازی حوزه فعالیت آزمایشگاه‌ها در خاص، ضرورتی است که عزم مراکز آزمایشگاهی و برنامه‌ریزی دقیق و راهبردی ستادهای توسعه فناوری را می‌طلبد، بر اساس همین تجهیزاتی که آزمایشگاه دارد، حوزه اولیه‌ای برای آزمایشگاه تعریف شده، با شناسایی این توانمندی با برنامه‌ای بلند مدت آزمایشگاه را تشویق کنیم که در آن حوزه‌ی فناوری تقویت شود و خدمات تخصصی ارائه دهد. نه این که آزمایشگاهی با دامنه وسیعی از تنوع تجهیزات و همه کاره داشته باشیم. بسته به منطقه و سازمانی که هر آزمایشگاه فعالیت دارد، حوزه و فعالیت تخصصی آزمایشگاه متفاوت خواهد بود.
با توجه به این‌که در ماده 43 قانون رفع موانع تولید صراحتا از شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی برای تأمین خدمات آزمایشگاهی برای ارزیابی کیفیت محصولات دانش‌بنیان نام برده شده است، این موضوع را به طور جدی در حال پیگیری است. تعداد قابل توجهی از محصولات دانش بنیان در در کشور تولید می‌شوند، اما تست و ارزیابی برای عرضه به بازار و کسب استانداردهای خاص آنها صورت نمی‌گیرد که با تجهیز و تخصصی‌سازی آزمایشگاه‌های خاص، سعی داریم این خلا را برطرف کنیم. همچنین در این زمینه توافقنامه‌ای بین معاونت علمی و سازمان استاندارد امضا شده است که در آن نیز، شبکه آزمایشگاهی به عنوان تأمین کننده خدمات مورد نیاز این حوزه معرفی شده‌است.
امیدوارم با زمینه‌ای که برای استفاده بهینه محققان و پژوهشگران فراهم شده‌است، گام بلندی در مسیر توسعه فناوری و رونق تولید محصولات دانش‌بنیان فراهم شود.
مجتبی نسب
دبیر شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی معاونت علمی و فناوری