کروماتوگرافـی مایـع سـریع پروتئیـن نوعـی از کروماتوگرافـی مایع با فشـار متوسـط اسـت کـه بـرای خالص سـازی پروتئین هـا بـا تفکیک پذیـری و تکرارپذیـری بـالا ایجـاد شده اسـت. ویژگـی متمایـز ایـن روش، فـاز سـاکن آن اسـت کـه از دانه هـای بـا قطـر کـم (رزین هایـی کـه بـا آگارز، کـراس لینـک شـده اند) تشـکیل شـده و درون یـک سـتون اسـتوانه ای شیشـه ای یـا پلاسـتیکی بـا حجـم بالا قرار گرفته اسـت. در دسـتگاه FPLC طیف گسـترده ای از بافرهـای آبـی (فـاز متحـرک) و فازهـای سـاکن بـکار گرفته می شـوند تـا انواع روش هـای معمـول کروماتوگرافـی (تبـادل یونـی، انـدازه طـردی، جذبـی و برهم کنـش آبگریـزی) اجـرا شـوند. بـا ایـن حـال، تبـادل آنیونـی و انـدازه طـردی، روش هایـی هسـتند کـه بیشـترین اسـتفاده را دارنـد.
تجزیه، تخلیص و شناسایی پروتئین ها، که هر کدام از آن ها وظیفه خاصی در بدن موجودات زنده بر عهده دارند، در پیشرفت علوم زیستی، فناوری زیستی، پزشکی و صنعت دارو اهمیت خیلی زیادی پیدا کرده است. برای تخلیص پروتئین ها ابتدا باید غشای سلول را تخریب و سپس محتویات داخل سلول را استخراج نمود. برای جداسازی پروتئین های موجود در محتویات داخل سلول از دیگر اجزا، معمولا از روش رسوب دهی با نمک آمونیوم سولفات، فیلتراسیون و سانتریفیوژ استفاده می شود. برای خالص سازی پروتئین مورد نظر و جداسازی آن از مخلوط پروتئینی به دست آمده می توان روش های متعددی جمله الکتروفورز دو بعدی و یا انواع روش های کروماتوگرافی (مانند کروماتوگرافی تبادل یونی، کروماتوگرافی اندازه طردی، از کروماتوگرافی جذبی و کروماتوگرافی برهم کنش آبگریزی) را استفاده نمود.
کروماتوگرافی مایع سریع پروتئین، نوعی از کروماتوگرافی مایع است که بیشتر برای آنالیز و یا خالص سازی مخلوط پروتئین ها استفاده می شود. همانند دیگر اشکال کروماتوگرافی، این جداسازی نیز براساس برهم کنش متفاوت اجزای مخلوط با دو فاز ساکن و متحرک صورت می گیرد. در FPLC فاز متحرک یک محلول آبی یا «بافر» است. شدت جریان بافر با استفاده از یک پمپ کنترل به طور معمول ثابت نگه داشته می شود، در حالی که ترکیب بافر می تواند با ترکیب مایعات در نسبت های مختلف از دو یا چند مخزن خارجی متفاوت باشد. روش FPLC، جداسازی پروتئین را در زمان بسیار کوتاه تر نسبت به دیگر روش ها امکان پذیر می سازد و با توجه به این که در صنعت، برای تخلیص پروتئین در مقیاس انبوه، عامل زمان بسیار اهمیت دارد، اخیرا این روش به شکل خیلی گسترده مورد استفاده قرار می گیرد. این روش قادر است نمونه هایی با ابعاد چند میلی گرم (با ستون هایی با حجم 5 میلی لیتر یا کمتر) تا نمونه های صنعتی با ابعاد کیلوگرمی (با ستون هایی با حجم چندین لیتر) را به راحتی آنالیز کند. روش FPLC علاوه بر پروتئین ها برای تخلیص دیگر مولکول های زیستی مانند لیپوپروتئین ها RNA و DNA نیز کاربرد دارد.
این مقاله در شماره 23 «فصلنامه تخصصی دانش آزمایشگاهی ایران»، پاییز1397 منتشر شده است.