آزمایشـگاه ها محصـول مصرفـی تولیـد نمی کننـد. خروجـی یک آزمایشـگاه آزمون، به طـور معمـول گواهی و تحلیل و تفسـیر و یـا بـه زبـان سـاده تر، یـک نظر کارشناسـی برای قضـاوت دربـاره یک موضوع خـاص و یک مفهوم اسـت. در آزمایشـگاه های مسـتقر در کارخانه هـا و مراکـز تولیـدی، مشـتری آزمایشـگاه عمومـا خط تولید و سیسـتم کنترل کیفیـت کارخانه اسـت و در بعضی مواقع، خدماتـی کـه به مشـتریان خارج از سـازمان نیز داده می شـود. آزمایشـگاه ها نیازمند سیسـتمی هسـتند که بتواننـد کیفیت محصول خـود را در حـد امـکان تضمیـن و همچنیـن سـطح کیفیت خدمات آزمـون خود را پایـش و ثبت کنند. آزمایشـگاه، یـادآور محیطی اسـت علمـی و تحقیقاتـی کـه در آن بررسـی های زیادی روی مـواد، موجـودات و برهمکنش های آنها صـورت میپذیـرد . امروزه اسـتفاده از فناوری هـای پیشـرفته، یکـی از عوامـل مهـم در پیشـرفت کشـورها اسـت. پژوهشهـای راهبـردی، پایه اصلی دسـتیابی بـه دانـش جدیـد و فناوریهـای نویـن اسـت. امـا لازمـه انجـام پژوهشـی صحیـح و دقیق، وجـود آزمایشـگاهی اسـت که بتـوان به نتیجـه آزمون هـای انجـام شـده در آن اعتمـاد کـرد.
مدیر کیفیت آزمایشگاه و استاندارد ISO/IEC 17025
میتوان گفت که آزمایشگاه شامل مجموعه ای از سخت افزارها، نرم افزارها، سرمایه انسانی متخصص و استانداردها و دستورالعمل های مرتبط است که در فضای فیزیکی مناسب و متناسب، برای انجام آزمون های علمی و تحقیقاتی ایجاد و سازماندهی شده اند. آنچه آزمایشگاه را دارای اهمیت می کند، مسئولیت قضاوت آن است. آزمایشگاه ها قضاتی هستند که براساس نظراتشان تصمیمات مهمی اتخاذ می شود. در واقع هدف از فعالیت آزمایشگاه های غیرطبی، ارائه پاسخ هایی دقیق و صحیح به مشتری به شرط قبول مسئولیت از طرف آزمایشگاه است. در این راستا، ابزار رسیدن به چنین هدفی استقرار استاندارد 17025 ISO/IEC است. سیستم مدیریت کیفیت، کتابچه راهنمای کیفیت و مجموعه ای از رویه ها و دستورالعمل های کاری است و سیستمی مناسب برای مستندسازی مدارک، پیاده سازی سیستم مدیریت و همچنین سوابق خدمات ارائه شده نیز مورد نیاز است. این عناصر باید آماده، اجرا و بازبینی شوند به طوری که نیازهای عمومی و ویژه آن فعالیت خاص را بازتاب دهند. در مورد آزمایشگاه وظیفه اصلی، این است که چگونه نتایج قابل اعتماد را به دست آوریم و برای آن به چندین تابع نیاز است که در محل آزمایشگاه، به روشی عملیاتی و کارآمد فراهم باشد.
اهمیت و ضرورت جایگاه مدیریت کیفیت
در هر سازمان، هر واحد و مدیریت آن اهمیت خاص خود را دارد که به عنوان اجزای آن عهده دار بخشی از فعالیتهای کسب و کار مرتبط هستند. اگر از لحاظ مسائل مدیریتی و سیستمی به یک آزمایشگاه نگاه کنیم نقش برخی واحدها در این حوزه پررنگ تر است. با توجه به این که داشتن تفکر سیستمی، در سازمان ها مساله ای بدیهی و مرتبط با موفقیت آزمایشگاه است، جایگاه مدیر کیفیت در ایجاد، مدیریت و کنترل سیستم کاملا مشخص و دارای اهمیت ویژه است. در واقع وجود واحدی برای حفظ سیستم مدیریت کیفیت و یکپارچگی واحدها به منظور تحقق اهداف سازمان ضرروی و غیرقابل حذف است. همانگونه که گفته شد، در ویرایش سال 2005 استاندارد، مدیر کیفیت تعریف مشخصی داشت که آن را تا حدی نسبت به استانداردهایی مانند ایزو 9001 منحصربه فرد می نمود.
چالش ها و معضلات مدیریت کیفیت
در گذشته و در آزمایشگاه های تحقیقاتی چنین عقیده ای نیز وجود داشت که مباحثی مانند مدیریت کیفیت و تضمین کیفیت، آزادی محققان را محدود می کند و برای این مباحث عناوینی مانند کاغذ بازی به کار می رفت. شاید یکی از دلایل چنین نگاهی در آن زمان، عدم وجود استانداردهای بین المللی و دستورالعمل های تایید شده برای آزمایشگاه ها بود. در سالهای اخیر اما موسسات تدوین کننده استاندارد، طرح های توسعه داده شده منطبق بر ویژگی ها و مشخصات خود را منتشر کرده اند و نیز ساز و کار پیاده سازی و اعتباردهی این استانداردها نیز مشخص شده است. به همین علت می توان استاندارد 17025 ISO/IEC را کامل ترین سند مدیریتی بر مبنای الزامات فنی برای احراز پاسخ های صحیح و دقیق، در یک آزمایشگاه دانست. استانداردی که اگرچه بر مبنای استاندارد ISO 9001 تدوین شد ولی چارچوب فنی موجود در یک آزمایشگاه را به رسمیت شناخت و هدف از مجموع الزامات آن اطمینان از صحت و دقت نتایج تعریف شد.
در حالی که استنباط ما در این زمینه قطعی است که مدیر کیفیت از سوی دیگر باید کاملا بر الزامات استاندارد مسلط باشد؛ لیکن جایگاه او در چارت آزمایشگاه ها با تفاوت های زیادی که در نگرش به این شغل وجود دارد؛ مطرح است. به همین دلیل به عنوان مثال در آزمایشگاه هایی مدیر کیفیت بخشی از مباحث فنی را نیز دنبال می کند و در برخی موارد جانشین مدیر ارشد است و در مواردی اپراتوری است که با هماهنگی مدیر فنی فرم ها را پر می کند. مدیر فنی، اپراتور، مسئول پذیرش و مدیر آزمایشگاه، اگرچه شاید با عنوان هایی متفاوت، ولی مشاغلی تعریف شده در هر آزمایشگاهی هستند و عملکردی تقریبا مشابه یکدیگر دارند.
یکی از نقاط ضعفی که در بعضی از آزمایشگاه ها و در ویرایش پیشین استاندارد مشاهده می شد، بی توجهی به جایگاه درست مدیر کیفیت و الزام زیر نظر مستقیم مدیر ارشد بودن مدیر کیفیت آزمایشگاه بود. بدین معنی که در ویرایش پیشین، مدیر ارشد مسئول اصلی پیاده سازی استاندارد به حساب می آمد که در مواردی مانند بازنگری مدیریت، موظف به ایفای نقش مستقیم و بلاواسطه بود و در مواردی، مدیران ارشد مسئولیت پیاده سازی را عملا به مدیر کیفیت واگذار می کردند بدون آن که حمایت و نظارت لازم را اعمال کنند و این مساله شاید یکی از دلایل حذف الزامی بودن وجود مدیر کیفیت در ویرایش 2017 استاندارد بوده است.
برای توضیحات بیشتر و دقیق تر این مقاله در شماره 35 «فصلنامه تخصصی دانش آزمایشگاهی ایران»، پاییز 1400 منتشر شده است.
منبع: http://ijlk.ir