به گزارش مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، کروماتوگرافی یک اصطلاح کلی است که در آزمایشگاه‌ها برای جداسازی ترکیبات استفاده می‌شود. این ترکیب در مایعی به نام فاز متحرک حل شده است و توسط ساختار دیگری به نام فاز ثابت نگه داری می‌شود. کروماتوگرافی یا سوانگاری، روشی است برای جداسازی اجزای یک مخلوط با عبور دادن یک فاز متحرک از روی یک فاز ساکن.
در این روش معمولاً مخلوط که به صورت مایع یا گاز است از یک لوله یا شبکه گذرانده می‌شود؛ سرعت حرکت اجزای تشکیل دهنده مخلوط با توجه به عناصر دیواره داخلی لوله یا شبکه مختلف است. در نتیجه مخلوط به اجزای تشکیل دهنده تجزیه شده و هر جزء به صورت جداگانه خارج می‌شود.
در کروماتوگرافی دو فاز ثابت و متحرک وجود دارد. فاز ثابت در واقع اجزای درون لوله یا شبکه جداسازی را تشکیل می‌دهند و فاز متحرک مربوط به ماده‌ای است که می‌خواهد مورد تجزیه و تخلیص قرار بگیرد. فاز ثابت می‌تواند مایع یا جامد باشد که بر اساس اینکه جامد یا مایع باشد به کروماتوگرافی جذب سطحی و کروماتوگرافی تقسیمی، تقسیم می‌شوند. جداسازی براساس وزن مولکولی و جداسازی بر اساس میل اتصال به فاز ثابت از جمله این اصول است.
اما کروماتوگرافی گازی یک روش فیزیکی جداسازی مواد داخل مخلوط از یکدیگر است. در این روش با تبدیل مخلوط مورد نظر به گاز و عبور آن از یک فاز ساکن اجزا سازنده اش از یکدیگر جدا می شوند. حاصل این جداسازی تعیین نوع و مقدار اجزا سازنده در مخلوط است. این روش بسیار سریع و ساده است و برای تشخیص ناخالصی های موجود در یک ماده فرار کاربرد دارد.
حالت‌های کروماتوگرافی
انواع کروماتوگرافی هر یک از چهار نوع اصلی کروماتوگرافی انواع مختلف دارد. نخستین حالت کروماتوگرافی یعنی مایع- جامد، به روش‌های گوناگونی دسته‌بندی می‌شود. کروماتوگرافی جذب سطحی، کروماتوگرافی لایه نازک، کروماتوگرافی کاغذی، کروماتوگرافی تبادل یونی و کروماتوگرافی ژلی از روش‌های این حالت هستند.
کروماتوگرافی گاز- جامد، کروماتوگرافی مایع- مایع که خود به حالت‌کروماتوگرافی تقسیمی دارد و همچنین کروماتوگرافی گاز- مایع و کروماتوگرافی ستون مویین دسته‌بندی می‌شوند از این حالت‌ها به‌شمار می‌روند.
شرط جداسازی یک مخلوط به‌وسیله روش کروماتوگرافی گازی آن است که نمونه مورد آزمایش در حین حرارت و تبدیل شدن به گاز تجزیه نشود. کروماتوگرافی برای جداسازی و اندازه گیری اجزای فرار در یک مخلوط به کار میرود. این دستگاه از یک سیلندر حاوی گاز حامل که خنثی است ، یک فلومتر برای تنظیم فشار گاز، دو محل تزریق نمونه ، یک ستون که نقش اصلی جداسازی را بر عهده دارد، یک قسمت گرم کننده ، شناساگر و ثبت‌کننده تشکیل شده است.
دستگاه کروماتوگرافی کشور
در حال حاضر شرکت‌های داخلی تولیدکننده تجهیزات آزمایشگاهی کشور با بهره‌گیری از توانمندی داخلی توانسته‌اند تجهیزات این حوزه را تأمین کنند. همچنین شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی معاونت علمی و فناوری، دستگاه‌های موجود در مراکز آزمایشگاهی عضو را که از قابلیت سرویس‌دهی مناسب برخوردارند، در این بستر به اشتراک گذاشته است.
