میکروسکوپ الکترونی روبشی (Scanning Electron Microscope-SEM) یکی از بهترین روش های آنالیزی است که در حوزه های مختلف کاربردهای فراوانی دارد. این میکروسکوپ، امکان بررسی سطح و ریزساختار را در ابعاد میکرونی و نانومتری فراهم آورده است. امروزه یکی از حوزه های تخصصی و مورد توجه، نمونه های زیستی و بافت های زنده است. مشاهده این نمونه ها و بررسی ساختارهای آنها با استفاده از میکروسکوپ الکترونی روبشی (SEM) نیازمند آماده سازی خاصی است.
به دلیل حساسیت بالای نمونه ها در صورتی که هر مرحله از آماده سازی با دقت کافی صورت نگیرد، باعث ایجاد چروکیدگی، فروپاشی و یا آسیب به ساختار نمونه می شود و روی کیفیت تصاویر نهایی تاثیر می‌گذارد، بنابراین بسیار مهم است که شرایط و مراحل آماده سازی بافت با دقت و با روش استاندارد انجام پذیرد. روش های بسیار متنوعی برای آماده سازی انواع بافت های زیستی و آنالیز آنها وجود دارند که با توجه به نوع بافت و ساختار آن متفاوت هستند.
علاوه بر فراهم نمودن اطلاعات سودمند، باریکه الکترونی به کار رفته در یک SEM می‌تواند آسیب موقت یا دائمی را در ساختار سطحی و یا ساختار بالک نمونه ایجاد کند. روش دسته بندی این آسیب براساس نوع پراکندگی الکترونی (الاستیک یا غیرالاستیک) است. مواد زیستی از نوع رسانای ضعیف یا نارسانای حرارت و الکتریسیته هستند که نسبت به آسیب تابشی بسیار حساسند.
به دلیل خلاء بالا، هر نمونه ای که وارد SEM می‌شود، باید کاملا خشک و بدون هر گونه آلاینده آلی که ممکن است به صورت بالقوه در محیطی با خلاء بالا گاز خارج کند، باشد. این قضیه مسأله ای را در بررسی نمونه های زیستی که تا حد زیادی از آب تشکیل شده‌اند به وجود می‌آورد و انجام مراحل آماده سازی اضافی به منظور حفظ ساختار طبیعی موجود زنده را الزامی می‌کند.
در این مقاله به بررسی روش های کلی آماده سازی نمونه های زیستی و بافت های زنده شامل:
(الف) تثبیت های مختلف شیمیایی و فیزیکی
(ب) آبگیری با درصدهای مختلف الکل و
(ج) روش های مختلف خشک کردن مانند خشک کردن در هوا، خشک کن نقطه بحرانی، خشک کن انجمادی و خشک کن های شیمیایی
به منظور مشاهده ساختارهای زیستی در نزدیک ترین حالت به ساختار زنده آنها در SEM با قدرت تفکیک بالا پرداخته شده است.
- این مقاله در شماره 25 «فصلنامه دانش آزمایشگاهی ایران»، بهار 1398 منتشر شده است.
- سایر مقالات منتشر شده در شبکه آزمایشگاهی در رابطه با میکروسکوپ الکترونی روبشی را از آرشیو مقالات SEM ببینید.