در دهه های اخیر، اهمیت جذب مشتریان خارج از سازمان شامل دولت ها، شرکت ها، نهادهای دولتی و خصوصی برای مراکز تحقیقاتی عمومی افزایش بسیاری یافته که این مهم به شرط آشکار کردن برتری پژوهشی این مراکز تحقق می یابد. نهادهای فنی دارای صالحیت، توانایی مراکز تحقیقاتی برای ارائه ی خدمات حرفه ای پژوهشی را از لحاظ انطباق عملیات آزمایشگاهی آنها با معیارها و استانداردهای از پیش تعیین شده ارزیابی می کنند؛ اگرچه هیچ مجموعه ی مشخصی از استانداردهای پذیرفته شده در این زمینه وجود ندارد؛ با این حال برخی از نهادهای اعتباردهی محلی ارزیابی اعتبارسنجی آزمایشگاه های تحقیق و توسعه واقع در منطقه خود را انجام می دهند. این مقاله کاربرد موفقیت آمیز یک سیستم مدیریت کیفیت، در مرکز تحقیقاتی عمومی شامل 57 محقق، تکنسین و کارکنان اداری را مورد ارزیابی قرار می دهد.
اساس این سیستم بر طرحی از اعتبارسنجی محلی آزمایشگاه های تحقیقاتی صنعتی است که در آن از 2005:17025 IEC/ISO و 2008:9001 ISO الهام گرفته شده و به وسیله متخصصان محلی راه اندازی شده است. هدف کلی از سیستم مدیریت، اولا نظارت بر تمام تحقیقات صنعتی و خدمات ارائه شده از طرف مراکز به کاربران (مشتریان) خارجی مانند دولت، شرکت ها و نهادهای دولتی و خصوصی بوده و ثانیا تضمین پاسخ های نهایی شامل گزارش های فنی و نمونه های اولیه و یا پاسخگویی به نیاز این کاربران است و دیگر اعتبارسنجی ها تمامی فعالیت های مراکز تحقیقاتی به جز تحقیقات بنیادی را در بر می گیرد. در این مقاله، عوامل مهم موثر بر موفقیت اجرای سیستم مدیریت به همراه مزایا و فرصت ها مشخص شده و نقاط ضعف و مشکلات تجزیه و تحلیل شده و اقدامات لازم برای جلوگیری ومدیریت مشکلات شرح داده شده است.
اصولا اجرای سیستم های مدیریت کیفیت در مراکز تحقیقاتی عمومی، به دلیل این باور گسترده که کنترل و تضمین کیفیت، آزادی محققان را محدود می کند، هنوز هم به ندرت انجام می شود. دلیل دیگر این مساله، می تواند عدم وجود استانداردهای بین المللی و دستورالعملهای تایید شده برای آزمایشگاه های تحقیقاتی باشد.
در دهه های اخیر، سازمان های مختلفی استانداردها و طرح های توسعه داده شده منطبق بر ویژگی ها و مشخصات خود را منتشر کرده اند. به عنوان مثال، کمیسیون انرژی اتمی فرانسه، موسسه ملی استاندارد آمریکا، وزارت انرژی ایالات متحده و EURACHEM شبکه سازمان های مرتبط یا اندازه گیری تحلیلی اروپا، دستورالعمل ها و استانداردهایی برای کیفیت در تحقیقات بنیادی و کاربردی منتشر کرده اند اما هیچ یک از آنها به طور کلی و کامل مورد پذیرش نیست.
با این وجود، تایید توانایی آزمایشگاه های تحقیقاتی خصوصی و عمومی در ارائه ی پژوهش های حرفه ای و ارائه ی خدمات نوآورانه به مشتریان، از نیازهای بازار است. این تاییدیه در قبال مطابقت عملکرد آزمایشگاه های تحقیقاتی با یک سیستم کیفیت ارائه می شود و در حال حاضر برخی از موسسات معتبر ملی و منطقه ای مجوز سازمانی IA را برای آزمایشگاه های تحقیق و توسعه ارائه می دهند تا معیارها یا استانداردهای مشخص و از پیش تعیین شده ای را برای مشتریان تضمین کنند.
در سال 2010 در ایتالیا دولت منطقه ایامیلیا-رومانیا سیستمی برای IA در آزمایشگاه های تحقیقاتی صنعتی تشکیل داد. هدف از این سیستم، حمایت از تحقیق و توسعه شرکت های منطقه و تشویق آنها به همکاری با مراکز تحقیقاتی خارجی به منظور توسعه ی توانایی هایشان بود. IA نشان دهنده توانایی آزمایشگاه های تحقیقاتی دولتی و خصوصی در پاسخگویی حرفه ای به نیازهای تحقیقاتی و خالقانه مشتریان (دولتی و خصوصی) است.
گواهینامه به وسیله یک نهاد مستقل ارائه می شود که یک تضمین نوشته شده (یک گواهی) است و نشان می دهد محصول، خدمت یا سیستم درخواستی مطابق با الزامات خاصی است. در این زمینه، اعتبارنامه بهرسمیت شناختن رسمی مرجع صدور گواهینامه برای صدور گواهینامه در بخش هایی از کسب و کارهای خاص، توسط یک سازمان متخصص (یک سازمان اعتباردهی) اشاره دارد. به عبارت ساده تر، مجوز گواهینامه ی مرجع صدور گواهینامه است. مجوز سازمانی جایگزینی برای فرایندهای دولتی (ملی یا محلی) است و اطمینان می دهد که یک سازمان قادر به برآوردن الزامات دریافتی است و درصورت برآورده شدن الزامات، مجوز اعطا می شود.
اولین برنامه IA در ایالات متحده در سال 1917 به منظور تایید سازمان های بهداشتی و درمانی در برآورده کردن الزامات کیفی خاصی ایجاد شد و بعد از آن در جهان گسترش یافت. سیستم های IA معمولا در زمینه های بهداشتی و آموزشی استفاده شده و می توانند دارای اهداف، معیارها و فرایندهای ارزیابی مختلفی باشند.
این مقاله در شماره 21 «فصلنامه تخصصی دانش آزمایشگاهی ایران»، بهار1397 منتشر شده است.