«بررسی جامع فنی - زیست محیطی بهسازی و مدرنسازی سامانه توزیع آب سطحی با هدف کاهش اضافه برداشت آب زیرزمینی، مورد مطالعاتی شبکه آبیاری نکوآباد اصفهان» طرح پژوهشی سیدمهدی هاشمی شاهدانی است که با حمایت بنیاد ملی علم ایران انجام شده است.
هاشمی شاهدانی، دانشیار گروه مهندسی آب دانشگاه تهران، درباره علت انجام این طرح توضیح داد: کانالهای اصلی و فرعی آبیاری و سازههای هیدورلیکی وابسته آن، زیرساخت اصلی انتقال، توزیع و تحویل آب سطحی در حدود ۱۲۰ شبکه آبیاری مدرن ایران با سطح تحت پوشش حدود ۳۵% اراضی فاریاب کشور هستند. بررسیهای میدانی مختلف صورت گرفته حاکی از کارایی پایینتر از انتظار روشهای بهرهبرداری این سامانههای مذکور در توزیع کافی، عادلانه و قابل اعتماد آب سطحی میان کشاورزان و تعاونیهای آب بران بالادست و پایین دست شبکههای آبیاری بوده است.
وی افزود: با تشدید دورههای کمآبی در دو دهه اخیر و فشار مضاعف بر منابع آب سطحی، عملاً کارکرد سیستم و روشهای بهرهبرداری موجود از وضعیت دور از انتظار به حالت نامطلوب و غیر قابل اعتماد تغییر یافته و الگوهای مشخصی از عدم اطمینان کشاورزان به این سیستمها به وضوح در اکثر شبکههای آبیاری کشور دیده میشود.
این محقق و پژوهشگر در ادامه بیان کرد: افزایش قابل توجه تعداد چاههای بهرهبرداری مجوزدار و بهخصوص چاههای غیرمجوزدار که آمار دقیق و قابل استنادی از آن دردست نیست، در محدوده جغرافیایی شبکههای آبیاری کشور در دو دهه اخیر و بالتبع آن اضافه برداشت آب زیرزمینی گواه روشن این ادعا است.
وی تصریح کرد: عملکرد بهرهبرداری سامانههای مذکور در شبکههای آبیاری ایران، در شرایط نرمال یعنی شرایطی که میزان آب تأمین شده روزانه در محل بند انحرافی متناسب با مجموع کل تقاضای برآورد شده در محدوده شبکه باشد؛ از نقطه نظر کفایت، عدالت، پایداری و راندمان توزیع آب عموماً در مجاورت محدوده قابل قبول جهانی قرار دارد؛ اما معضل اساسی و مشکل جدی در شرایط غیرمتعارف بهرهبرداری شبکهها به وجود میآید و اصلیترین عامل ایجاد شرایط مذکور، ظهور دورههای کمآبی منتج از تغییرات اقلیمی است که سامانههای تأمین آب سطحی را بسیار آسیبپذیر نموده است.
وی ادامه داد: میتوان گفت که روشهای بهرهبرداری متداول سامانههای توزیع آب سطحی در شرایط کمآبی امکان توزیع کافی، پایدار، عادلانه و با راندمان مناسب آب سطحی بین کشاورزان یک شبکه آبیاری را ندارد. در این شرایط عکسالعمل طبیعی کشاورزان تأمین آب از منبع آب زیرزمینی بوده که منجر به تشدید وضعیت اسفناک کنونی رسیده است.
این محقق و پژوهشگر اضافه کرد: هدف اصلی این طرح کاربردی معرفی «پروژههای بهسازی و مدرنسازی سامانههای بهرهبرداری آب سطحی» و ارزیابی پتانسیل فنی آنها بهعنوان راهکارهای کارآمد کوتاهمدت و بلندمدت در ارتقا فرآیند توزیع و تحویل آب سطحی بین تعاونیهای آب بران میباشد. همچنین ارزیابی زیستمحیطی پیادهسازی راهکارهای مذکور در راستای هدف تعادلبخشی آبخوان و کاهش مصرف انرژی در محدودههای کشاورزی دارای شبکههای آبیاری و زهکشی از اهداف این پژوهش است.
هاشمی شاهدانی در پایان خاطر نشان کرد: این طرح به تولید دانش فنی بومی و ارائه چارچوب جامع ارزیابی فنی-زیست محیطی بهمنظور توجیه راهکارهای بهسازی و مدرنسازی بهرهبرداری در شبکههای آبیاری کشور منجر شد و از دانش فنی تولید شده در این طرح پژوهشی میتوان در مدیریت آب و انرژی در بخش کشاورزی کشور بهره برد.