به گزارش پایگاه خبری شبکه آزمایشگاهی کشور، ثبت جهانی یک محوطه باستانی بیش از آنکه متکی بر کاوشهای میدانی باشد، نیازمند اسناد و مدارک دقیق و قابل دفاع در مجامع بینالمللی است. آزمایشگاه سالیابی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با تکیه بر دانش متخصصان داخلی و بهرهگیری از تکنیکهای پیشرفته، توانسته است این مستندات علمی را فراهم آورد و تاریخ سکونت انسان در ایران را به شکلی مستند بازنویسی کند. این دستاورد در حالی به ثمر نشسته که تنها دستگاه تخصصی این حوزه با قدمتی بیش از سه دهه در این مرکز فعال است.
از کوارتز تا کشف تاریخ: فرآیند علمی در آزمایشگاه
مولود عظیمی، مسئول این آزمایشگاه، در تشریح فرآیند این کشف بزرگ توضیح داد که کار اصلی بر روی مواد غیرآلی و حرارتدیده متمرکز بوده است. در این پروژه، نمونههای نادری از سنگ آتشزنه (فلینت) و لایههای خاک حرارتدیده که نشانگر وجود آتش و سکونت انسان در دوران پارینهسنگی بود، با استفاده از روش ترمولومینسانس (Thermoluminescence) مورد تحلیل قرار گرفت.
این فعال حوزه پژوهش و فناوری عنوان کرد: در این تکنیک، بلورهای کوارتز موجود در نمونهها به عنوان یک «ساعت طبیعی» عمل میکنند. این بلورها پس از آخرین باری که حرارت دیدهاند، انرژی حاصل از تابش مواد رادیواکْتِیو محیط را در خود ذخیره میکنند. در آزمایشگاه، نمونهها در تاریکی مطلق و تحت شرایطی خاص، دوباره حرارت داده میشوند و انرژی ذخیرهشده به صورت نور آزاد میشود.
وی افزود: با اندازهگیری شدت این نور (سیگنال ترمولومینسانس) و تحلیل آن با فرمولهای فیزیکی، سن دقیق آخرین باری که نمونه حرارت دیده، محاسبه میشود. نتیجه این فرآیند پیچیده، تعیین تاریخ شگفتانگیز ۶۳ هزار سال برای سکونت انسان در دره خرمآباد بود که قدیمیترین تاریخ ثبتشده در محوطههای مشابه محسوب میشود.
نقش محوری آزمایشگاه در پروندههای ملی و قضایی
مسئول آزمایشگاه سالیابی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری عنوان کرد: فعالیتهای این آزمایشگاه تنها به پروژههای پژوهشی محدود نمیشود. نتایج علمی آن کاربردهای اجرایی گستردهای برای نهادهایی چون وزارت میراث فرهنگی، شهرداریها و مراجع قضایی دارد.
به گفته عظیمی، گزارشهای این مرکز به عنوان سند معتبر برای تعیین قدمت بناهای تاریخی در دعاوی حقوقی میان مالکان و نهادهای مسئول مورد استناد قرار میگیرد و میتواند سرنوشت پروژههای بزرگ عمرانی را مشخص کند. از دیگر دستاوردهای برجسته این آزمایشگاه، تاریخگذاری قنات قصبه گناباد بود که قدمت آن را به دوره هخامنشی رساند و به ثبت جهانی این اثر در پرونده زنجیرهای «قناتهای ایرانی» کمک شایانی کرد.
دستاورد بزرگ در میان چالشها: از تحریم تا فرسودگی
وی با بیان اینکه این موفقیتهای علمی در حالی به دست آمده که آزمایشگاه با چالشهای جدی روبروست افزود: دستگاه ترمولومینسانس این مرکز که در اوایل دهه ۷۰ شمسی راهاندازی شده، تنها نمونه موجود در کشور برای تحلیل نمونههای باستانشناسی است و پس از سه دهه فعالیت، دچار فرسودگی شده است. این موضوع ظرفیت کاری را بهشدت محدود کرده است.
عظیمی ادامه داد: تحریمهای بینالمللی تهیه مواد اولیه و قطعات یدکی را به فرآیندی طولانی، پرهزینه و طاقتفرسا تبدیل کرده است.
وی تأکید کرد:«برای تهیه دو قلم ماده ساده، نزدیک به یک سال زمان صرف شد و هزینهها به دلیل خرید از طریق واسطهها چند برابر میشود. کمبود بودجه و دشواری تربیت نیروی انسانی متخصص که نیازمند تسلط همزمان بر فیزیک، باستانشناسی و زمینشناسی است، از دیگر موانعی است که این مرکز پژوهشی با آن دستوپنجه نرم میکند.
پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، از مراکز فعال عضو شبکه آزمایشگاهی کشور است که در استان تهران استقرار دارد و خدمات تخصصی خود را در زمینههای قدمت سنجی، حفاظت، مرمت و سالیابی آثار تاریخی-فرهنگی به پژوهشگران و نهادهای اجرایی ارائه میدهد.
فهرست تازهترین رویدادها، تجهیزات و خدمات آزمایشگاهی این مجموعه، در پایگاه اینترنتی شبکه آزمایشگاهی کشور قابل مشاهده است.