به گزارش پایگاه خبری شبکه آزمایشگاهی کشور، دوره توانمندسازی معلمان علوم تجربی و مربیان پژوهشسراهای دانشآموزی با هدف تقویت مهارتهای آزمایشگاهی و توسعه آموزشهای آزمایشمحور در پایههای ابتدایی، 27 آبانماه به میزبانی سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران برگزار شد.
این دوره که تا 28 آبانماه 1404 ادامه خواهد یافت، بخشی از برنامه توانمندسازی دبیران آزمایشگاههای دانشآموزی است که با هدف فعالسازی آزمایشگاههای دانشآموزی تمرکز بر آشنایی هرچه بیشتر معلمان و مربیان با زیرساختهای آزمایشگاهی کشور و استفاده بهینه از ظرفیت شبکه آزمایشگاهی، اجرا میشود.
امیر یونسیان، رئیس شبکه آزمایشگاهی کشور، در این نشست با اشاره به نقش زیرساختی این شبکه در توسعه فعالیتهای پژوهشی و فناورانه گفت: شبکه آزمایشگاهی کشور نتیجه حدود دو دهه فعالیت در حوزه زیرساختهای آزمایشگاهی است که ابتدا با عنوان شبکه آزمایشگاهی نانو آغاز شد، سپس در مسیر توسعه به شبکه آزمایشگاهی فناوریهای راهبردی و در نهایت به شبکه آزمایشگاهی کشور ارتقا یافت. سیاست شبکه آزمایشگاهی کشور در دوره جدید، جامعیت و گسترش خدمات در همه حوزهها بهویژه حوزه دانشآموزی است.
یونسیان با اشاره به تأکید رئیسجمهور بر اهمیت آموزش آزمایشگاهی دانشآموزان گفت: یکی از رویکردهای مهم شبکه، گسترش فعالیتها در حوزه دانشآموزی است تا نسل جدید از همان پایههای نخست تحصیل با فضای آزمایشگاه آشنا شود. پژوهشسراهای دانشآموزی نیز بخشی از خانواده شبکه آزمایشگاهی کشور هستند و نقش مهمی در این مسیر دارند.
رئیس شبکه آزمایشگاهی کشور، در توضیح گستره فعالیت این شبکه افزود: اکنون بیش از ۱۸۵ هزار عضو حقیقی و حقوقی، شامل اعضای هیئت علمی، پژوهشگران، دانشجویان تحصیلات تکمیلی، شرکتهای دانشبنیان و کاربران عمومی، در این شبکه فعال هستند. همچنین دو هزار مجموعه آزمایشگاهی از ۱۸۱ شهر کشور در شبکه عضو هستند و خدمات تخصصی ارائه میکنند.
او به برنامههای حمایتی شبکه اشاره کرد و گفت: شبکه آزمایشگاهی کشور در قالب یارانههای پژوهشی و اعتبارات فصلی به اعضای باشگاه مشتریان خود خدمات ارائه میدهد و از سال ۱۴۰۰ تاکنون حدود ۵۰ میلیارد تومان یارانه پژوهشی پرداخت شده است. یونسیان همچنین از حمایتهای شبکه در حوزه استانداردسازی، تعمیر، تجهیز و کالیبراسیون دستگاههای آزمایشگاهی خبر داد و افزود که این کمکها به مجموعههای عضو، از جمله پژوهشسراهای دانشآموزی، ارائه میشود.
یونسیان ماهیت شبکه را تسهیلگر توصیف کرد و گفت: شبکه آزمایشگاهی در نظام حکمرانی کشور نقش تسهیلگری دارد؛ بدون دخالت در تصمیمها و فرآیندهای اجرایی آزمایشگاهها. خدمات شبکه با هدف تسهیل دسترسی پژوهشگران، دانشبنیانها و دانشآموزان به امکانات آزمایشگاهی ارائه میشود.
رییس شبکه آزمایشگاهی کشور، در بخش دیگری از سخنانش، این دوره را مقدمهای برای اجرای مسابقه آزمایشگر کوچک؛ افتخار فردا دانست و افزود: معلمان و مربیانی که در این دوره شرکت میکنند، بهعنوان سفیران شبکه آزمایشگاهی کشور در استانها ایفای نقش خواهند کرد. آنها دستورالعملها و آموزشهای ارائهشده را در استانهای خود ترویج میکنند و در اجرای مسابقه دانشآموزی مشارکت خواهند داشت.
نقش معلمان علوم در گسترش مهارتهای آزمایشگاهی دانشآموزان
اکبر شیرزادی، معاون آموزش و پژوهش دفتر آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش، در این مراسم با تأکید بر ضرورت تقویت مهارتهای عملی دانشآموزان و شبکهسازی میان مربیان علوم، این گردهمایی را آغاز یک جریان ملی در توسعه آموزش علوم پایه دانست و افزود: ۶۴ نفر از نمایندگان استانها شامل کارشناسان پژوهشسراهای دانشآموزی و معلمان علوم دوره ابتدایی، در این رویداد حضور دارند که از مجموع شرکتکنندگان، ۳۸ نفر بانوان و ۲۶ نفر آقایان هستند. ترکیب تحصیلی آنان شامل ۱۱ نفر دارای مدرک دکتری، ۳۱ نفر کارشناسیارشد و ۲۱ نفر کارشناسی است.
معاون آموزش و پژوهش دفتر متوسطه، رویکرد آغاز برنامه از دوره ابتدایی را «اقدامی منطقی و آیندهساز» دانست و گفت: با توجه به اینکه بخش عمده جمعیت دانشآموزی در دوره ابتدایی قرار دارد و معلمان این دوره نیز بیشترین ارتباط را با دانشآموزان دارند، سرمایهگذاری مهارتی و علمی در این پایه میتواند اثرگذاری بلندمدتی در دوره متوسطه و دانشگاه ایجاد کند.
وی افزود: به دلیل نبود ساختار منسجم آزمایشگاهی در دوره ابتدایی، نقش معلمان منتخب بهعنوان «سفیران علمی» اهمیت بیشتری خواهد داشت تا بتوانند مهارتهای علمی و آزمایشگاهی را به معلمان محلی و سپس به دانشآموزان منتقل کنند.
شیرزادی، یکی از چالشهای اصلی آموزش علوم را کمبود آزمایشگاه، تجهیزات و متخصصان عنوان کرد و گفت: این موضوع باعث شده است دانشآموزان کمتر درگیر فعالیتهای عملی شوند و معلمان نیز به دلیل محدودیتها اجرای آزمایش را بهتعویق بیندازند.
معاون آموزش و پژوهش دفتر متوسطه، تشکیل شبکه ارتباطی میان شرکتکنندگان این برنامه را یکی از الزامات موفقیت طرح دانست و بیان کرد: اگر ظرفیتهای استانها به هم متصل شود، این شبکه میتواند در سطح ملی اثرات گستردهای داشته باشد. تعاملات بین استانی و استفاده از تجربه همکاران، بخش مهمی از پیشبرد این برنامه است.
وی تأکید کرد: تمامی اقدامات و فعالیتها باید پس از بازگشت شرکتکنندگان به استانها تکرار و در سطح مناطق اجرا شود. قرار است این فعالیتها تا پایان سال ادامه داشته باشد و منجر به برگزاری رویدادهای دانشآموزی در حوزه علوم و آزمایشگاه شود.
معاون آموزش و پژوهش دفتر متوسطه یادآور شد: در صورت مواجهه با هرگونه مانع اجرایی یا محتوایی، شرکتکنندگان میتوانند موضوع را با دفاتر ذیربط در وزارتخانه و شبکه آزمایشگاهی مطرح کنند تا پشتیبانی لازم انجام شود.
شیرزادی در پایان با اشاره به مغفول ماندن آزمایشگاه و فعالیتهای عملی در برخی مدارس، گفت: اجرای این برنامه ملی میتواند به تقویت مهارتآموزی در مدارس کمک کند و باید با حمایت معاونت آموزش متوسطه و شبکه آزمایشگاهی کشور تداوم یابد.
معاون آموزش و پژوهش دفتر متوسطه ابراز امیدواری کرد این برنامه بتواند «جریان تازهای در آموزش علوم» ایجاد کند و نقش مؤثری در ارتقای کیفیت یادگیری داشته باشد.
آمادگی شبکه آزمایشگاهی برای تقویت توانمندیهای فعالان آموزشی
در بخش دیگری از این رویداد، مجتبی نسب، دبیر شبکه آزمایشگاهی، در این دوره آموزشی با قدردانی از حضور معلمان و مربیان از استانهای مختلف گفت: هدف از برگزاری این برنامه، آشنایی عمیقتر فعالان آموزشی با ظرفیتهای شبکه آزمایشگاهی و ارائه نکات کاربردی در حوزه ایمنی و استاندارد آزمایشگاهی است.
وی با اشاره به اهمیت «آزمایش» در مسیر یادگیری و پیشرفت علمی، اظهار کرد: برخی آزمایشها برگشتناپذیرند و همین موضوع نشان میدهد که دقت، ایمنی و رعایت دستورالعملها در فعالیتهای آزمایشگاهی تا چه اندازه حیاتی است. نسب با بیان مثالهایی از ضروریات رعایت نکات ایمنی، تأکید کرد: معلمان و مربیان به عنوان نخستین حلقه ارتباط دانشآموزان با محیط آزمایشگاهی، نقش مهمی در انتقال درست این مهارتها دارند. هر فردی که وارد محیط آزمایشگاه میشود ــ از دانشآموز تا کارشناسان خدمات ــ باید آموزش لازم را دریافت کرده باشد تا از بروز حوادث جلوگیری شود.
دبیر شبکه آزمایشگاهی، در بخش دیگری از سخنان خود به روند شکلگیری شبکه از سال ۱۳۸۳ و توسعه آن در دو دهه اخیر اشاره کرد و توضیح داد: شبکه آزمایشگاهی هیچگونه تصدیگری مستقیم ندارد و بهصورت مستقل فعالیت میکند تا تعارض منافع ایجاد نشود. مأموریت شبکه افزایش بهرهوری زیرساختهای آزمایشگاهی کشور است؛ زیرساختی که شامل آزمایشگاههای دانشگاهی، خصوصی، صنعتی، پژوهشی و مجموعههای بزرگ تولیدی میشود.
او با بیان نمونههایی از نقش حیاتی آزمایشگاهها در کنترل کیفیت محصولات، تشخیص آلودگیها، مسائل پدافند غیرعامل و پروندههای پزشکی قانونی تأکید کرد: در بسیاری از موارد، تنها یک آزمایش دقیق و استاندارد میتواند مسیر تصمیمگیری ملی را تعیین کند. به همین دلیل، صحت و دقت نتایج آزمایشگاهی از مهمترین معیارهای شبکه است.
دبیر شبکه آزمایشگاهی، همچنین به فعالیت ۱۸ کارگروه تخصصی شبکه اشاره کرد که با حضور کارشناسان دستگاههای مشابه در سطح کشور تشکیل شدهاند. این کارگروهها با هدف تبادل تجربه، رفع مشکلات تخصصی، ارائه آموزش و ارتقای استانداردهای اجرایی فعالیت میکنند و رقابت میان آزمایشگاهها را از فضای منفی به همکاری سازنده تبدیل کردهاند.
نسب، با اشاره به اهمیت توسعه فعالیتهای دانشآموزی در شبکه افزود: آزمایشگاههای دانشآموزی در حال حاضر بهصورت محدود و غیرعمومی فعالاند، اما تلاش ما این است که با همکاری آموزشوپرورش و پژوهشسراها، این ظرفیت بهزودی به سطح ارائه خدمات عمومی برسد.
تشریح ویژگیهای میکروسکوپ الکترونی
داوود قرایلو، مدیر فنی آزمایشگاه میکروسکوپ الکترونی ـ نوری، در بخش دیگری از این نشست، مهمترین ویژگیها و کاربردهای میکروسکوپهای الکترونی را تشریح کرد و گفت: این تجهیزات از ابزارهای اصلی تحلیل مواد در مراکز پژوهشی و صنایع هستند.
وی با توضیح محدودیت بزرگنمایی در میکروسکوپهای نوری، تأکید کرد: در میکروسکوپ الکترونی بهدلیل استفاده از الکترون بهجای نور، امکان مشاهده ساختارهای بسیار ریز فراهم میشود.
قرایلو درباره میکروسکوپ SEM گفت: در این روش، الکترونهای تابشی از سطح نمونه بازتاب میشوند و تصویری دقیق از توپوگرافی سطح ارائه میدهند. رسانا بودن نمونه، شرایط خلأ مناسب و در صورت نیاز روکشدادن با طلا، از الزامات این روش است. همچنین با تجهیزات جانبی مانند EDS میتوان ترکیب عنصری نمونه را شناسایی کرد.
این فعال حوزه آزمایشگاهی، میکروسکوپ TEM را از قدرتمندترین تجهیزات تصویربرداری دانست و توضیح داد: در TEM الکترون از نمونه عبور میکند و امکان مشاهده ساختارهای درونی و بسیار ریز مثل ویروسها فراهم میشود. آمادهسازی نمونه و استفاده از گریدهای بسیار نازک از مهمترین مراحل کار با TEM است.
او با اشاره به قیمت چندمیلیون یورویی دستگاههای میکروسکوپی افزود: با وجود هزینه بالا، این تجهیزات بخش جداییناپذیر تحقیقات و کنترل کیفیت در صنعت و دانشگاه هستند و نقش مهمی در توسعه فناوری دارند.
بازدید از آزمایشگاههای تخصصی سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران
شرکت کنندگان در این رویداد دو روزه، از آزمایشگاههای ذیل پژوهشکدههای سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران بازدید کردند.
در این دو روز، حاضرین با تجهیزات، توانمندیها و خدمات آزمایشگاههای عمومی، مواد معدنی کاربردی،سنتز مواد اولیه و حد واسط، کروماتوگرافی گازی، هیدروژن، پیل سوختی و کاتالیست، آزمایشگاه فناوری های نوین جداسازی، آزمایشگاه فناوری های زیست محیطی و واحدهای نیمه صنعتی ذیل پژوهشکده فناوری های شیمیایی آشنا شدند.
معلمان و مربیان پژوهشسراهای دانشاموزشی با حضور در پژوهشکده زیست فناوری سازمان پژوهش های علمی و صنعتی ایران، از آزمایشگاههای زیست فناوری دریا، زیست فناوری میکروبی، زیست فناوری سلولی و مولکولی، کشت سلولی، زیست فناوری غذایی، سلولی و زیست فناوری محیطی و ایمنی زیستی بازدید کردند.
در دومین روز از رویداد دوره توانمندسازی دبیران و مربیان آزمایشگاههای دانش آموزی، مرکز صنعتیسازی نانوفناوری کاربردی (ICAN) مورد بازدید شرکت کنندگان رویداد قرار گرفت و ظرفیتهای این مجموعه در آزمایشها، طراحی و ساخت نمونههای آزمایشگاهی، نیمه صنعتی و فرآیندهای تحقیق و توسعه، معرفی شد.
گفتنی است، رویداد دوره توانمندسازی معلمین علوم تجربی پایه ابتدایی و مربیان پژوهشسراهای دانشآموزی، با حمایت شبکه آزمایشگاهی کشور برای نخستینبار در پایههای اول تا سوم ابتدایی برگزار میشود تا کودکان از سنین پایین با مفاهیم آزمایشگاهی و علمی آشنا شوند.
این دوره دو روزه، 27 و 28 آبان ماه 1404 آموزشهای تخصصی برگزار شد و قرار است شرکتکنندگان پس از بازگشت به استانهای خود، معلمان و مربیان بیشتری را آموزش دهند.
شبکه آزمایشگاهی کشور با برگزاری این رویداد، زمینه را برای تقویت آموزشهای آزمایشگاهی در مدارس ابتدایی و هموار شدن مسیر تربیت نسلی آشنا با پژوهش، فناوری و کار عملی فراهم میکند.
